Праект пашпарта Новай Беларусі дэмсілы прэзентавалі 6 жніўня 2023 года. Першыя асобнікі дакумента мусілі з’явіцца яшчэ ў пачатку мінулага года, але тэрміны ссунуліся. У чэрвені 2024-га Павел Латушка наогул заявіў, што праект «пакуль падвісае». У яго таксама змяніўся кіраўнік. Пасля адстаўкі з Аб’яднанага пераходнага кабінета Валерыя Кавалеўскага і скандалу з падрадчыкам, які мусіў друкаваць дакумент, пашпарт Новай Беларусі пачаў курыраваць грамадзянін Літвы Марыюс Гудэлайціс. Ён расказаў «Люстэрку», што заяўкі на выдачу будуць прымаць ужо з 26 студзеня. Ці дасць нешта гэты дакумент беларусам, хто і як будзе займацца бяспекай асабістых звестак і хто дакумент атрымаць не зможа? Расказваем.
Тэрміны
— Калі можна будзе падаць заяву на выдачу пашпарта Новай Беларусі?
— Плануем пачаць 26 студзеня падчас форуму «Беларусы годныя лепшага». Тэхнічна дакумент адпавядае ўсім міжнародным стандартам, і па гэтым пытанні мы кансультаваліся са спецыялістамі еўрапейскіх структур і ICAO (Міжнародная арганізацыя грамадзянскай авіяцыі. — Заўв. рэд.).
З ліпеня вялася праца над стварэннем Беларускага пашпартнага цэнтра і ў Вільнюсе. Пастаўленае неабходнае абсталяванне для друку, наладжаная сістэма збору біяметрыі, верыфікацыі звестак. Мы надрукавалі ўзоры для рассылання ўрадам і дадавання ў міжнародныя базы трэвэл-дакументаў.
— Колькі часу пройдзе з падачы заяўкі да атрымання пашпарта?
— Дакладнага тэрміну мы пакуль назваць не можам, усё будзе залежаць ад попыту і загружанасці цэнтра. Мяркуецца, што звычайна гэта будзе займаць каля тыдня.
— Што трэба для заяўкі?
— «Стары» беларускі пашпарт і дакумент, які пацвярджае легальнае знаходжанне ў Еўрапейскім саюзе (гаворка пра ВНЖ, ПМЖ, а таксама дакументы аб абароне ў краіне знаходжання. — Заўв. рэд.). Таксама неабходна зарэгістравацца на прыём. Пасля таго як заяўнік атрымае пацверджанне, ён мусіць будзе аплаціць збор, здаць біяметрыю. На сайце цэнтра будзе ўся падрабязная інфармацыя.
— Чаму атрымаць дакумент змогуць толькі людзі з відамі на жыхарства ў ЕС?
— Гэта вымушанае рашэнне. Пакуль мы не маем магчымасці верыфікаваць людзей, якія жывуць у іншых краінах. Але, вядома, будзем імкнуцца адкрыць такую магчымасць у будучыні.
— Якія могуць быць падставы для адмовы ў выдачы пашпарта?
— Памылкі ў дакументах, сумнеў у сапраўднасці, меркаванні бяспекі.
Функцыянал
— Ці можна будзе падарожнічаць з новым беларускім пашпартам? Ці захаваецца для яго ўладальніка бязвізавы рэжым з тымі краінамі, з якімі Беларусь мае адпаведныя пагадненні? Ці трэба будзе атрымліваць візу для паездкі, напрыклад, у Грузію ці Турцыю?
— Падарожнічаць пакуль нельга, на сёння ён не ўключаны ў міжнародныя базы трэвэл-дакументаў. Які будзе статус у пашпарта і якія магчымасці для падарожжаў — гэта ўсё прадмет для перамоваў.
У кожнай краіне рознае заканадаўства. Для пачатку гэтых дыскусій нам патрэбныя былі ўзоры, цяпер яны ёсць. Калі пачнецца афармленне, мы будзем абмяркоўваць пэўныя магчымасці для іх трымальнікаў. Зразумейце, гэта беспрэцэдэнтны і складаны праект. Але нашая мэта — каб ён змог вырашаць легалізацыйныя пытанні беларусаў. І мы спадзяёмся на вашую падтрымку.
На пытанні пра прызнанне дакумента, яго магчымасці для пасведчання асобы і вырашэнне адміністрацыйных задач адказаў палітычны дарадца Святланы Ціханоўскай Франак Вячорка.
— Мы толькі атрымалі ад пашпартнага цэнтру ўзоры. Без гэтага, пакуль быў толькі канцэпт, не маглі весці перамовы пра статус пашпарта. Цяпер гэта рэальнасць. Безумоўна, ёсць вялікая цікавасць з боку замежных палітыкаў, мы ўжо размаўлялі з шэрагам міністраў, зараз мае быць падрыхтавана дадатковае юрыдычнае абгрунтаванне. Пашпартны цэнтр ужо пераслаў узоры ва ўсе еўрапейскія краіны, зараз трэба будзе правесці ў кожнай краіне кансультацыі.
Для нас важны пашпарт не толькі для вырашэння легалізацыйных пытанняў, але таксама і для будавання беларускай супольнасці. Мы размаўляем з партнёрамі і платформай «Новая Беларусь», каб інтэграваць яго ў праекты, якія дапамагаюць будаваць грамадзянскую супольнасць.
— Ці правільна я разумею, што цяпер пашпарт Новай Беларусі — гэта, хутчэй, сімвалічнае пасведчанне, якое пакуль у замежных дзяржавах не можа цалкам замяніць нацыянальны дакумент?
— Гэта не толькі сімвалічнае, але досыць рэальнае пасведчанне, праўда, пакуль не прыдатнае для міжнародных паездак. Безумоўна, наша мэта — каб гэты дакумент мог замяніць пашпарт замежніка, выкарыстоўвацца для паездак, а таксама замяняў пратэрмінаваныя пашпарты пры падачы дакументаў на легалізацыю, напрыклад. Цягам гэтага году мы будзем напаўняць пашпарт канкрэтным функцыяналам.
Бяспека
— Як будзе праходзіць верыфікацыя заяўнікаў?
— У адпаведнасці з міжнародна прызнанымі прынцыпамі ў нас распрацаваная сістэма верыфікацыі. Яе дэталяў мы не раскрываем.
— Хто адказвае за абарону персанальных звестак? Дзе яны будуць захоўвацца, як гарантуецца іх абарона?
— За захаванасць звестак адказвае Беларускі пашпартны цэнтр. Усё будзе паводле найвышэйшых міжнародных стандартаў. Доступ да звестак строга абмежаваны, і ніхто (у тым ліку прадстаўнікі рэжыму) не зможа даведацца, ёсць у чалавека гэты дакумент ці не.
Мы ўжо прайшлі некалькі праверак бяспекі і плануем паўнавартасны аўдыт бяспекі з удзелам арганізацый, якія ў гэтым спецыялізуюцца.
— Хто працуе ў Беларускім пашпартным цэнтры?
— Спецыялісты і прафесіяналы сваёй справы. Сазразумелых прычын не можам раскрываць іх імёны, а таксама колькасць супрацоўнікаў.
— Ці змогуць улады Беларусі цяпер ці ў будучыні, калі дакумент будзе прызнаны якой-небудзь краінай, па міжнародных базах даведацца імёны іх уладальнікаў?
— Рэжым не зможа атрымаць доступ да базы ўладальнікаў пашпартоў. Мы ўважліва ставімся да бяспекі ўсіх звестак. Кожны запыт з боку дэмакратычных краін будзе вырашацца ў індывідуальным парадку з улікам бяспекі і заканадаўства ЕС.
— Хто будзе друкаваць пашпарт? Тая ж літоўская кампанія Garsų pasaulis, з якой у Літве быў скандал праз падазрэнні ў сувязі з рэжымам Лукашэнкі?
— З меркаванняў бяспекі і пасля кансультацый з літоўскімі ўладамі мы вырашылі рабіць фінальную пячатку і персаналізацыю пашпартоў in-house, у самім пашпартным цэнтры. Garsų pasaulis перадаў нам закупленыя раней матэрыялы і базавыя бланкі. Ніякага доступу ні ў Garsų, ні ў іншых падрадчыкаў да асабістых звестак не будзе. Гэта самае бяспечнае і аптымальнае рашэнне.
— Які краінавы код вы будзеце выкарыстоўваць?
— Пакуль уласны — BLS. Але калі пачнуцца перамовы, магчыма, пашпарты будуць выдавацца і з іншым кодам.
— Друкаваць дакумент будуць у Літве?
— Так. Пакуль мы адкрываем адзін цэнтр у Вільнюсе, яго адрас паведамім на сайце цэнтра. Але таксама мы разглядаем магчымасць стварэння цэнтраў у Польшчы і, магчыма, ва Украіне.
— Колькі будзе каштаваць пашпарт?
— Збор за афармленне — 97 еўра. Аплаціць яго можна будзе анлайн.
— Чым абгрунтаваны такі кошт?
— Гэта мінімум, неабходны для вытворчасці, верыфікацыі, друку, арэнды абсталявання, захоўвання звестак, працы цэнтра прыёму дакументаў. Мы заклікаем дадаткова падтрымаць [нас] данатамі для стварэння асобнага цэнтра ў Варшаве, а таксама падрыхтоўкі юрыдычна-прававой базы, неабходнай для перамоваў з дзяржавамі пра статус дакумента. Гэта асобны вялікі блок працы.
— Падаць заяўку на атрыманне можна будзе толькі асабіста або ёсць іншыя спосабы?
— Падача дакументаў — толькі асабістая. Але атрыманне пашпарта магчымае як асабіста, так і пра пошту.
— Калі «сіні» беларускі пашпарт яшчэ дзейнічае, то ці можна атрымаць новы або трэба адмовіцца ад ранейшага?
— Не трэба, ён працуе не замест, а разам з іншымі дакументамі і пакуль не замяняе іх.
— Калі ў беларуса скончыўся «сіні» пашпарт Беларусі, няма віду на жыхарства ў краіне знаходжання, то ці ёсць у яго шанец атрымаць дакумент Новай Беларусі?
— Пратэрмінаваны стары пашпарт Беларусі — не праблема. Але без ВНЖ, ПМЖ ці абароны ў ЕС вы не зможаце атрымаць новы.
— Як пашпарт абаронены ад падробак? Наколькі складана зрабіць яго фальшывую копію?
— Ён зроблены паводле ўсіх апошніх міжнародных стандартаў бяспекі, і падрабіць яго вельмі складана. Трэба разумець, што гэта ў першую чаргу электронны дакумент (e-passport), а сама «кніжка» — яго папяровая версія. Электронны пашпарт захоўваецца ў зашыфраваным выглядзе ў воблаку, доступ да яго толькі па спецыяльным ключы, і любую падробку лёгка вызначыць.
Чытайце таксама
